Ίσως γνωρίζετε κάποιο άτομο που τακτοποιεί με μανία τα ρούχα της ντουλάπας ανά χρώματα ή έναν μικροβιοφοβικό που έχει πάντα ένα μπουκαλάκι αντισηπτικό χεριών. Αλλά ιδιορρυθμίες όπως αυτές δεν είναι απαραίτητα σημάδια ΙΨΔ (OCD), που είναι συντομογραφία για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, έναν τύπο αγχώδους διαταραχής.
«Οι άνθρωποι, πραγματικά, απλά δεν το καταλαβαίνουν», είπε η Alison Dotson, πρόεδρος του OCD Twin Cities . Έχοντας παλέψει με OCD μεγάλο μέρος της ζωής της, η 36χρονη συγγραφέας είπε ότι οι άνθρωποι δεν έχουν ιδέα για το τι πραγματικά σημαίνει να έχεις αυτή την πάθηση.
«Αυτό που με ενοχλεί περισσότερο», είπε η Dotson, «είναι όταν το αναφέρεις και οι άνθρωποι… λένε, «Ω εντάξει, δεν είναι και τόσο μεγάλο θέμα».
Ναι είναι. Ας δούμε λοιπόν και τι άλλο θέλουν να γνωρίζετε τα άτομα με OCD.
Είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή
Τα άτομα που έχουν OCD βιώνουν «επαναλαμβανόμενες και ανεπιθύμητες σκέψεις και ιδέες (εμμονές) που τους κάνουν να αισθάνονται ότι πρέπει να κάνουν κάτι επαναλαμβανόμενα σαν καταναγκασμό», εξηγεί η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία. Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τις καθημερινές τους δραστηριότητες και τις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις.
Οι εμμονές είναι επίμονες σκέψεις, ορμές ή παρορμήσεις που οι άνθρωποι προσπαθούν, αλλά συχνά αποτυγχάνουν, να αγνοήσουν ή να καταστείλουν. Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις που τα άτομα με OCD αισθάνονται υποχρεωμένοι να πραγματοποιήσουν. Αν δεν τις πραγματοποιήσουν, μπορεί να βιώσουν υπερβολικά συναισθήματα άγχους και φόβου.
Με απλά λόγια, “το OCD είναι μια διαταραχή, καταστροφικής υπερβολικής αντίδρασης, σε φυσιολογικές σκέψεις”, είπε ο Jim Claiborn, PhD, ψυχολόγος στο South Portland του Maine, ο οποίος ειδικεύεται στη θεραπεία ατόμων με ΙΨΔ. Για παράδειγμα, κάποιος με ΙΨΔ μπορεί να επιστρέψει στο σπίτι για να ελέγξει ξανά και ξανά εάν κλείδωσε την πόρτα, με αποτέλεσμα να καθυστερεί τις περισσότερες μέρες. Σε μια ακραία περίπτωση, μπορεί να μην φύγει ποτέ από το σπίτι επειδή είναι κολλημένος να ελέγχει την κλειδαριά και να αναρωτιεται αν την κλείδωσε ή ξεκλείδωσε, για ώρες.
Πολλοί άνθρωποι έχουν OCD
Το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (NIMH) εκτιμά ότι το 1,2% των ενηλίκων των ΗΠΑ έχουν OCD.
“Δεν είναι μια εξωτική ασθένεια, είναι πολύ συχνή”, δήλωσε η Diane Davey. Είναι, επίσης, μια «ασθένεια ίσων ευκαιριών», που επηρεάζει οποιονδήποτε, είπε ο Davey.
Οι πιθανότητες είναι ότι γνωρίζετε κάποιον με OCD. Αλλά μάλλον δεν είναι το άτομο που κάνει αστεία για αυτό. Τα άτομα με OCD συχνά νιώθουν ντροπή για τις ιδεοληπτικές σκέψεις και συμπεριφορές τους και μπορεί να δυσκολεύονται να καλύψουν την ψυχαναγκαστική συμπεριφορά τους.
Το OCD δεν είναι αστείο
Μερικοί άνθρωποι φαίνεται να πιστεύουν ότι το OCD είναι ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, όπως το να έχεις τρέλα με την καθαριότητα ή να είσαι εθισμένος με την οργάνωση. Μπορεί να αντιμετωπίζουν το OCD ως μια χαριτωμένη ιδιορρυθμία όταν, στην πραγματικότητα, προκαλεί υπερβολική αγωνία.
Στη ρομαντική κωμωδία του 1997 As Good As It Gets, ο Jack Nicholson υποδύεται έναν ψυχαναγκαστικό μυθιστοριογράφο που αποφεύγει να πατήσει σε ρωγμές πλακιδίων, μεταξύ άλλων τελετουργιών. Αυτό που λείπει από αυτή τη γοητευτική ιστορία είναι η πιο σκοτεινή πλευρά της ζωής που υπομένουν οι πάσχοντες από OCD.
«Πιστεύω ότι αυτός είναι πραγματικά ένας από τους μεγαλύτερους μύθους για το OCD: δεν είναι πραγματικά αστείο», είπε ο Davey. «Είναι μια διαταραχή και είναι πολύ οδυνηρό για τους ανθρώπους που την έχουν».
Το OCD είναι ένας τύπος άγχους, όχι ψύχωσης
Τα άτομα με OCD μπορεί να έχουν ψυχαναγκαστικές σκέψεις, αλλά δεν χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα, όπως κάνουν τα άτομα με σχιζοφρένεια.
Ο Ίθαν Σμιθ, συγγραφέας, σκηνοθέτης και παραγωγός με έδρα το Λος Άντζελες, πάλευε με την πάθηση χρόνια. Οι ανεξέλεγκτες σκέψεις και οι φόβοι του ότι θα κάνει κακό στον εαυτό του, τον οδήγησαν σε τρεις ξεχωριστές ψυχιατρικές νοσηλεύσεις. Ο Σμιθ για παράδειγμα, φοβόταν ότι θα άρχιζε παρορμητικά να χτυπάει το κεφάλι του. Μια φορά ήταν τόσο άρρωστος «που οι γιατροί νόμιζαν ότι ήμουν ψυχωτικος», είπε ο Smith στο Health. Αλλά εκείνος γνώριζε τι του συνέβαινε.
“Το υγιές μέρος του εγκεφάλου σας αναγνωρίζει ότι και να “λέει” το τμήμα της ΙΨΔ, είναι εντελώς παράλογο”, είπε ο Smith.
Το OCD είναι κάτι περισσότερο από φόβος για μικρόβια
Σύμφωνα με την APA, τα άτομα με OCD έχουν ποικίλες εμμονές. Ορισμένα άτομα αποφεύγουν τα μικρόβια και τα σωματικά υγρά, γι’ αυτό μπορεί να αισθάνονται υποχρεωμένα να πλένουν τα χέρια τους ή να κάνουν υπερβολικά συχνά μπάνιο. Άλλοι ανησυχούν για την απώλεια ελέγχου, ότι θα κάνουν κακό σε άλλους ή να προσβληθούν από κάποια ασθένεια. Ορισμένες εμμονές σχετίζονται με την τελειομανία – για παράδειγμα, όλα πρέπει να είναι συμμετρικά ή ακριβή έτσι ώστε τα άτομα να επαναλαμβάνουν κινήσεις του σώματος σε συμμετρία. Κάποιοι έχουν δεισιδαιμονικές ιδέες, ενώ άλλοι ενοχλούνται από ανεπιθύμητες σεξουαλικές σκέψεις ή θρησκευτικές ανησυχίες.
Ο Smith είπε ότι οι εμμονές του ξεκίνησαν όταν ήταν παιδί και φοβόταν μην πνίγει. Στη χειρότερη φάση του, έτρωγε μόνο ζωμό κότας και πουρέ πατάτας. Ως ενήλικας, ανέπτυξε φόβο μήπως κάνει κακό στον εαυτό του, και έτσι πετούσε το φαγητό που μόλις είχε ετοιμάσει, επειδή φοβόταν ότι μπορεί να το δηλητηρίασε. Μια περίοδο, αναφέρει ότι ήταν ξαπλωμένος στο κρεβάτι «κυριολεκτικά εξασθενημενος όσο κάποιος με καρκίνο σταδίου 4».
Δεν είναι απλώς πλύσιμο χεριών
Τα άτομα με ΙΨΔ αισθάνονται υποχρεωμένα να επαναλάβουν ορισμένες σκέψεις ή συμπεριφορές για να εξουδετερώσουν τις εμμονές τους. Για παράδειγμα, το συχνό πλύσιμο των χεριών, μπορεί να προσφέρει μια προσωρινή διαφυγή από τις ανησυχίες σχετικά με την καθαριότητα. Ορισμένα άτομα αναπτύσσουν τελετουργίες που περιλαμβάνουν το επαναλαμβανόμενο χτύπημα των δακτύλων, την επανάληψη εργασιών σε τριάδες και τον συνεχή έλεγχο πραγμάτων.
“Μια καταναγκαστική συμπεριφορά μπορεί στην πραγματικότητα να είναι μια αποφυγή,” είπε η Ντότσον, η οποία αντιμετώπισε θρησκευτικές εμμονές με συχνή προσευχή και σεξουαλικές εμμονές αποφεύγοντας καταστάσεις όπου μπορεί να αγγίξει κάποιον ακατάλληλα.
Το OCD επηρεάζει παιδιά και ενήλικες
Σύμφωνα με το NIMH, το OCD διαγιγνώσκεται στους περισσότερους ανθρώπους έως την ηλικία των 19 ετών, συνήθως με νωρίτερη ηλικία έναρξης στα αγόρια παρά στα κορίτσια.
“Μερικές φορές οι γυναίκες αναπτύσσουν OCD στα πλαίσια της εγκυμοσύνης, είτε κατά τη διάρκεια, είτε αμέσως μετά τον τοκετό,” είπε ο Ντέιβι.
Ενώ η ΙΨΔ μπορεί να επηρεάσει και πολύ μικρά παιδιά, ο Davey προειδοποίησε να μην βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα. «Τα παιδιά μερικές φορές έχουν πολλές τελετουργικές συμπεριφορές και ρουτίνες που είναι πολύ καταπραϋντικές, γι’ αυτά και δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχουν OCD», είπε.
Γεγονότα ζωής μπορεί να πυροδοτήσουν έξαρση της ΙΨΔ
Σε μια μελέτη του 2012 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychiatry Research, οι ερευνητές εντόπισαν τρία τραυματικά συμβάντα που σχετίζονταν με ξέσπασμα συμπτωμάτων ΙΨΔ, ειδικά στις γυναίκες: νοσηλεία κάποιου οικογενειακού μέλους, σοβαρή προσωπική σωματική ασθένεια και απώλεια ενός προσωπικά πολύτιμου αντικειμένου.
Αλλά και λιγότερο σοβαρά γεγονότα μπορούν να προκαλέσουν εξάρσεις. Ο Smith βρισκόταν στο Λος Άντζελες για τα γυρίσματα μιας ταινίας όταν άκουσε ειδήσεις για επιδημία E. coli που έπληξε τις ντομάτες σε περιοχές της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της Καλιφόρνια.
«Ήμουν χάλια για μέρες και δεν πλησίαζα καν ντομάτες, αλλά δεν είχε σημασία», είπε ο Smith. Φοβόταν τόσο πολύ να μην αρρωστήσει που κρύφτηκε στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του.
Πολλοί άνθρωποι με ΙΨΔ το κρύβουν καλά
Τα άτομα με ΙΨΔ είναι αρκετά ικανά στο να κρατούν την κατάστασή τους κρυφή. Στην πραγματικότητα, το Διεθνές Ίδρυμα ΙΨΔ λέει ότι μπορεί να χρειαστούν 14 έως 17 χρόνια από την έναρξη των συμπτωμάτων για να λάβουν κατάλληλη θεραπεία τα άτομα με ΙΨΔ.
“Αισθάνονται ντροπή για αυτό που κάνουν, νομίζουν ότι είναι οι μόνοι που κάνουν αυτά τα πράγματα, και έτσι τείνουν πραγματικά να κρύβουν τα συμπτώματά τους από τις οικογένειές τους, από τους συναδέλφους τους,” είπε ο Ντέιβι.
Οποιαδήποτε συμπεριφορά που φαίνεται υπερβολική – είτε είναι πολύ πλύσιμο χεριών, υπερβολικό ντους ή υπερβολική χρήση χαρτοπετσετών και χαρτιού υγείας – μπορεί να είναι σημάδι ΙΨΔ, ειδικά αν το άτομο φαινεται στεναχωρημένο, εξήγησε.
Το OCD μπορεί να υπάρχει στις οικογένειες
Το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας λέει ότι πολλά μέρη του εγκεφάλου εμπλέκονται σε ιδεοληψίες, ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και φόβους. Αν και οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν με βεβαιότητα γιατί μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν ΙΨΔ, πιστεύουν ότι τα γονίδιά πιθανότατα παίζουν κάποιο ρόλο.
«Έχω γνωρίσει χιλιάδες οικογένειες όπου μπορεί να το έχει το παιδί, η μαμά και ο παππούς», είπε ο Σμιθ.
Οι ερευνητές διερευνούν, επίσης, τον ρόλο του στρες και του περιβάλλοντος στην ΙΨΔ, σύμφωνα με το NIMH.
Η ΙΨΔ μπορεί να συνοδεύει άλλες διαταραχές
Η ΙΨΔ μπορεί να εμφανιστεί μαζί με το άγχος, την κατάθλιψη και τη σωματική δυσμορφική διαταραχή, μια διαταραχή στην οποία κάποιος πιστεύει λανθασμένα ότι ένα μέρος του σώματός του είναι ανώμαλο, σύμφωνα με το NIMH.
«Περίπου τα δύο τρίτα των ατόμων με ΙΨΔ θα έχουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο μείζονος κατάθλιψης», είπε ο Δρ Κλάιμπορν.
Όταν η Dotson έκανε ένα ταξίδι στη Νέα Υόρκη, αντί να περάσει υπέροχα, το μόνο που ήθελε να κάνει ήταν να κοιμηθεί. Και, κατά τη διάρκεια της πτήσης για το σπίτι, «ευχήθηκε για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου να συντριβεί το αεροπλάνο». Την ημέρα που επέστρεψε στο σπίτι, κάλεσε σε βοήθεια. “Έκλαιγα και είπα, “Έχω κατάθλιψη. Πρέπει να πάρω ένα αντικαταθλιπτικό ή κάτι τέτοιο”, είπε ο Dotson. Τρεις εβδομάδες αφότου της συνταγογραφήθηκε Paxil (παροξετίνη), διαγνώστηκε με ΙΨΔ.
Μην καθησυχάζεται άτομα με ΙΨΔ
Ακούγεται ατιφατικό, αλλά το να πείτε σε κάποιον με ΙΨΔ ότι οι φόβοι του δεν θα γίνουν πραγματικότητα είναι λάθος.
“Ο καθησυχασμός στην πραγματικότητα τροφοδοτεί την OCD,” είπε η Ντότσον.
Αν φοβάμαι ότι το σπίτι θα καεί, μην πείτε, “Είναι εντάξει, αγάπη μου… Δεν πρόκειται να συμβεί,” είπε η Ντότσον. Αντίθετα, μπορείτε να πείτε, “Μπορεί να συμβεί. Το σπίτι μπορεί να καεί, αλλά έχουμε κάνει ό,τι μπορούμε… Πρέπει να φύγουμε τώρα και να εμπιστευτούμε ότι όλα θα πάνε καλά και, αν όχι, θα το αντιμετωπίσουμε.”
Μπορείτε να ζήσετε μια φυσιολογική ζωή με ΙΨΔ
«Οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν πολύ παραγωγική ζωή (με θεραπεία)», είπε ο Davey.
Η Dotson παραδέχτηκε ότι το μυαλό της ήταν «πολύ απασχολημένο» πριν από τη διάγνωσή της. Ωστόσο, συνέχισε να εργάζεται ως διορθωτρια και επιμελήτρια κειμένων. “Ήμουν σε θέση να δείξω ένα γενναίο πρόσωπο,” είπε.
Σήμερα, αισθάνεται ότι έχει σε μεγάλο βαθμό ξεπεράσει τις εμμονές της. Και όταν αισθάνεται πανικό, υπενθυμίζει στον εαυτό της ότι όλοι έχουν δυσάρεστες σκέψεις και προσπαθεί να τις αφήσει να περάσουν.
Ακούστε. Μην κρίνετε
Το OCD είναι όπως κάθε άλλη σωματική ή ψυχική διάγνωση. Δεν μπορείς να πεις σε κάποιον απλά ξεπέρασέ το.
«Θα ήταν σαν να λέμε σε έναν διαβητικό να αρχίσει να παράγει ινσουλίνη», είπε ο Smith.
Ο Dotson πρόσφερε αυτή τη συμβουλή: «Αν κάποιος σας πει “Έχω OCD” με εμπιστευτικό τρόπο, μην το αμφισβητήσετε, απλώς ακούστε.”
Η ύφεση είναι δυνατή
Οι επαγγελματίες υγείας μπορεί να προτείνουν γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, η οποία βοηθά τους ανθρώπους να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους και πώς αντιδρούν σε αγχωτικές καταστάσεις. Μπορεί επίσης να συνταγογραφήσουν αντικαταθλιπτικά φάρμακα ή έναν συνδυασμό θεραπειών.
Το «χρυσό πρότυπο» θεραπείας της ΙΨΔ είναι ένας τύπος γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας που ονομάζεται ERP, σύμφωνα με το NIMH, η οποία είναι συντομογραφία της «έκθεσης και πρόληψης απόκρισης». Μέσω του ERP, οι ασθενείς σταδιακά αντιμετωπίζουν τη σκέψη ή το πράγμα που τους προκαλεί τον πόνο και προσπαθούν να δεσμευτούν ότι θα σταματήσουν την ψυχαναγκαστική συμπεριφορά τους μέχρι να περάσει το άγχος.
«Περιλαμβάνει τεράστια θέληση και αποφασιστικότητα», είπε η Romina Vitale, μια 37χρονη τραγουδίστρια/τραγουδοποιός που ζει στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής, η οποία διαγνώστηκε με ΙΨΔ σε ηλικία 32 ετών. Αποδίδει το ERP που τη βοήθησε να αναλάβει η ζωή της.
