Μια πολύ συχνή ερώτηση που ακούμε, είναι αν ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει προβλήματα, χρειάζεται “ψυχίατρο ή ψυχολόγο“. Παρακάτω προσεγγίζουμε το θέμα πιο αναλυτικά, όμως η σύντομη απάντηση είναι “εξαρτάται”, αλλά θέλουμε καταρχήν να υπογραμμίσουμε την αναγκαιότητα του ειδικού να είναι και “ψυχοθεραπευτής“. Οι όροι “ψυχίατρος“, “ψυχολόγος” και “ψυχοθεραπευτής” αναφέρονται σε επαγγελματίες για θέματα ψυχικής υγείας, αλλά υπάρχουν σημαντικότατες διαφορές. Σχετικά λοιπόν με τις ιδιότητες των παραπάνω ειδικών ψυχικής υγείας, διευκρινίζουμε καταρχήν το παρακάτω σημείο:
Η ψυχοθεραπεία είναι μια εξειδίκευση, που απαιτεί πολυετή εκπαίδευση και εμπειρία. Ένας ψυχίατρος ή ψυχολόγος δεν είναι απαραιτήτως και εκπαιδευμένος/πιστοποιημένος ψυχοθεραπευτής.
Ψυχίατρος
Μπορεί να αντιμετωπίσει όλο το φάσμα των ψυχικών διαταραχών, από τις πιο ήπιες έως τις πιο σοβαρές. Ο ψυχίατρος είναι καταρχήν γιατρός και μπορεί να διαγιγνώσκει ποιες περιπτώσεις ψυχικών διαταραχών είναι επείγουσες, σε ποιες είναι απαραίτητη η συνταγογράφηση φαρμάκων, σε ποιες περιπτώσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν και εκείνες στις οποίες δεν χρειάζονται.
Επιπλέον, έχοντας μία σφαιρική γνώση για τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος και για τις διαταραχές του, μπορεί να διαγνώσει ή να υποπτευθεί την πιθανή οργανική αιτία μίας ψυχικής διαταραχής και να παραπέμψει τον ενδιαφερόμενο στις κατάλληλες ιατρικές εξετάσεις. Ο ψυχίατρος έχει επίσης την απαραίτητη κατάρτιση και το νομικό δικαίωμα να συνταγογραφεί φάρμακα (όπως αντικαταθλιπτικά φάρμακα, αγχολυτικά, κα).
Έχει μία αρχική εκπαίδευση 6 ετών στην Ιατρική σχολή και στη συνέχεια 5 χρόνια στην Ψυχιατρική ειδικότητα. Η ειδίκευση συμπεριλαμβάνει και την αντιμετώπιση ψυχοπαθολογίας, είτε αυτή αφορά το συναίσθημα (όπως για παράδειγμα άγχος, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού) και δεν περιορίζεται μόνο στις διαταραχές της σκέψης (πχ σχιζοφρένεια). Στον τόπο μας κυριαρχούν ορισμένες λαθεμένες απόψεις (προκαταλήψεις) σχετικά με τους Ψυχιάτρους, συγκεκριμένα πως οι ψυχίατροι μόνο συνταγογραφούν φάρμακα και πως είναι για τις “βαριές” περιπτώσεις.
Οι ψυχίατροι έχουν εκπαιδευτεί σε νοσοκομεία και αποκτούν τεράστια κλινική εμπειρία πριν πάρουν την ειδικότητά τους.
Ψυχολόγος
Μπορεί να αναλάβει την υποστήριξη ανθρώπων με ήπιες ψυχικές διαταραχές ή με θέματα που δεν συνιστούν καν ψυχικές διαταραχές, καθώς και να συνδράμει στην αντιμετώπιση σοβαρών ψυχικών διαταραχών σε συνεργασία με κάποιον ψυχίατρο.
Ο ψυχολόγος δεν είναι γιατρός και δεν δύναται να συνταγογραφήσει φάρμακα ή να κάνει κλινικές διαγνώσεις, καθώς και δεν έχει την σχετική κλινική εκπαίδευση. Η εκπαίδευσή είναι 4ετής για το βασικό πτυχίο και δεν περιλαμβάνει κλινική εμπειρία.
Ποια η διαφορά μεταξύ Ψυχιάτρου, Ψυχολόγου, Ψυχοθεραπευτή, Ψυχαναλυτή
| ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ (γιατρός) | ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ | |
|---|---|---|
| Βασική εκπαίδευση | 6 χρόνια | 4 χρόνια |
| Ειδίκευση | 5 χρόνια | – |
| Κλινική εμπειρία (πρακτική) | Ναι | Όχι |
| Φάρμακα | Ναι | Όχι |
| Εξετάσεις | Ναι | Όχι |
| Υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ψυχοθεραπεία | 1-2 έτη | Όχι |
| Εξειδίκευση στην ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ | προαιρετική | προαιρετική |
Ψυχοθεραπευτής – Ψυχοθεραπεία
“Ψυχοθεραπευτής” είναι κάποιος εξειδικευμένος στην ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία είναι μια διαδικασία αυτογνωσίας. Η ψυχοθεραπεία ΔΕΝ είναι απλά μια “συζήτηση”, αλλά ένα θεραπευτικό εργαλείο που επιτρέπει στον ειδικό να θεραπεύει μέσω της συζήτησης και του λόγου. Ο νόμος ορίζει ότι ο “ψυχοθεραπευτής” μπορεί να είναι ψυχίατρος ή ψυχολόγος.
Η ψυχοθεραπεία βοηθάει στην προσωπική ανάπτυξη του ατόμου, δηλαδή βοηθά τον θεραπευόμενο αρχικά να κατανοήσει τις βαθύτερες αιτίες των προβλημάτων στη ζωή του και στη συνέχεια να μπορέσει να κάνει επιφέρει αλλαγές τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.
Σχετικά με την ψυχοθεραπεία είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι:
- στη χώρα μας πλήθος ψυχιάτρων & ψυχολόγων χρησιμοποιεί καταχρηστικά τον όρο “ψυχοθεραπευτής” ή “ψυχοθεραπεύτρια”, χωρίς να έχουν καμία (ή επαρκή) εκπαίδευση και φυσικά χωρίς να είναι πιστοποιημένοι ψυχοθεραπευτές.
- ακόμα μεγαλύτερο πλήθος μη-ειδικών καπηλεύεται τον όρο “ψυχοθεραπευτής” ή τον όρο “ψυχοθεραπεία” (όπως κοινωνικοί λειτουργοί, νοσηλευτές, γυμναστές, life coaches, NLP practitioners, κα)
- τα είδη ψυχοθεραπείας είναι πάρα πολλά, με τις πιο διαδεδομένες μορφές να είναι η γνωσιακή ψυχοθεραπεία, γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, gestalt, συστημική-οικογενειακή ψυχοθεραπεία και ψυχανάλυση.
Διευκρινήσεις σχετικά με την Ψυχοθεραπεία:
Είναι σημαντικό να γνωρίζετε τα εξής:
- Είτε ένας γιατρός/ψυχολόγος έχει εκπαιδευτεί 100 ώρες, είτε 200 ώρες, είτε 1,400 ώρες, έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τον όρο “ψυχοθεραπευτής”. Η διάρκεια ειδίκευσης στην ψυχοθεραπεία ποικίλει, για παράδειγμα με την γνωσιακή-συμπεριφορική να έχει διάρκεια 2 έτη, ενώ στη συστημική-οικογενειακή 4 έτη εκπαίδευση. Ως εκ τούτου δεν είναι δυνατό κανείς να ξεχωρίσει τις διαφορές από τον όρο “ψυχοθεραπευτής”, παρά μόνο από τις σχετικές πιστοποιήσεις.
- Επίσης αναλόγως το είδος ψυχοθεραπείας, άλλοτε είναι απαραίτητη και άλλοτε όχι, η προσωπική (βιωματική) θεραπεία του ειδικού. Για παράδειγμα, στη συστημική-οικογενειακή ψυχοθεραπεία είναι απαραίτητη η (τουλάχιστον) 4ετής ψυχοθεραπεία του ίδιου του ειδικού, όχι όμως και στη γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία.
Ένας ειδικός ο οποίος έχει κάνει ο ίδιος ψυχοθεραπεία, σημαίνει ότι έχει δουλέψει σε κάποιο βαθμό τις δικές του πληγές, πεποιθήσεις, προκαταλήψεις. Για αυτό είναι εξαιρετικής σημασίας να επιλέξετε κάποιον ο οποίος έχει κάνει ο ίδιος ψυχοθεραπεία (σε αντίθεση με εκείνους που έχουν παρακολουθήσει μόνο σεμινάρια).
Ψυχανάλυση – Ψυχαναλυτής
Ο ψυχαναλυτής είναι ένας ψυχοθεραπευτής (γιατρός ή ψυχολόγος) που ασκεί μία μορφή ψυχοθεραπείας (από τις εκατοντάδες που υπάρχουν), την “ψυχανάλυση”. Εδώ υπάρχει επίσης μία παρανόηση, δηλαδή το κοινό ταυτίζει την “ψυχανάλυση” με τη “ψυχοθεραπεία”, χρησιμοποιούνται οι όροι αδιακρίτως. Η ψυχανάλυση (ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία) είναι βασισμένη στις ιδέες του Φρόιντ. Στην ψυχανάλυση ο ασθενής ενθαρρύνεται να μιλήσει ελεύθερα για ό,τι περνάει εκείνη την στιγμή από το μυαλό του, βασίζεται δηλαδή στον «ελεύθερο συνειρμό», στα όνειρα και σε θεωρίες που αποδίδουν τα προβλήματα ψυχικής υγείας σε ενδοψυχικές συγκρούσεις συνδεδεμένες με την σεξουαλικότητα.
Η προσωπική μας άποψη για την ψυχανάλυση είναι ότι γενικά είναι πολύ πιο απρόσωπη σε σχέση με τα άλλα είδη ψυχοθεραπείας και απαιτεί πάρα πολύ χρόνο (χρόνια) για να δείτε κάποια αποτελέσματα.
Ψυχολόγος ή ψυχίατρος;
Καταρχήν η βαρύτητα των συμπτωμάτων/θεμάτων που αντιμετωπίζετε, η ταχύτητα με την οποία επιθυμείτε/χρειάζεται αυτά να αντιμετωπιστούν, και οι πεποιθήσεις/προκαταλήψεις σας για τη “θεραπεία” θα καθορίσουν την επιλογή σας.
Είναι καίριας σημασία να καταλάβετε όπως ήδη αναλύσαμε πως η ψυχοθεραπεία είναι μια έξτρα εξειδίκευση, τόσο για ψυχιάτρους, όσο και για ψυχολόγους. Ένας ψυχίατρος ή ψυχολόγος δεν είναι απαραιτήτως και εκπαιδευμένος/πιστοποιημένος “ψυχοθεραπευτής”. Το πιο σημαντικό λοιπόν είναι να είναι ο άνθρωπος που θα επιλέξετε και ψυχοθεραπευτής, γιατί ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να είναι απείρως πιο αποτελεσματικός από ένα μη-ψυχοθεραπευτή (η ψυχοθεραπεία, δεν είναι απλά μια “συζήτηση”). Στην Ελλάδα όμως ως γνωστόν “είσαι ότι δηλώσεις” και για αυτό είναι σημαντικό ο θεραπευτής να είναι ακαδημαϊκά καταρτισμένος και πιστοποιημένος, μιας και πολλοί χρησιμοποιούν τον όρο “ψυχοθεραπευτής” καταχρηστικά. Το σημείο αυτό χρειάζεται προσοχή γιατί πολλοί οικειοποιούνται την ιδιότητα, χωρίς να έχουν την κατάλληλη κατάρτιση, εκπαίδευση και εμπειρία. Ελέγξτε λοιπόν τις πιστοποιήσεις και το βασικό πτυχίο του θεραπευτή (από ποια πανεπιστημιακή σχολή προέρχεται).
Το επόμενο σημαντικό στοιχείο είναι η θεραπευτική σας σχέση. Δηλαδή χρειάζεται ο θεραπευτής να είναι ένας άνθρωπος με τον οποίο νιώθετε άνετα να συζητήσετε τα όσα σας απασχολούν. Εννοείται πως στις πρώτες συνεδρίες θα υπάρχει μία δυσκολία να ανοιχτείτε, αλλά αν αυτό συνεχίζετε ή δεν βοηθιέστε αρκετά ή ο θεραπευτής δεν έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη σας, μη διστάσετε να αναζητήσετε βοήθεια αλλού.
Σχετικά με την ψυχοθεραπεία και το φύλο του θεραπευτή, έχει δευτερεύουσα σημασία. Ωστόσο, αν υπάρχει διαχρονικά πολύ κακή σχέση με κάποιον από τους γονείς, είναι προτιμότερο να διαλέξετε θεραπευτή του άλλου φύλου για αρχή.
Σε περίπτωση που ανησυχείτε για κάποιον δικό σας άνθρωπο, το καλύτερο είναι να ζητήσει βοήθεια ο ίδιος. Είναι ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ στοιχείο για τη θεραπεία ο άνθρωπος να έχει ο ίδιος κίνητρο για θεραπεία.
Για τον άνθρωπο που έχει ένα σφυρί, κάθε πρόβλημα μοιάζει σαν ένα καρφί. Abraham Maslow
Ψυχολόγος, Ψυχίατρος ή Ψυχοθεραπευτής;
Καταρχήν, απαραιτήτως (πιστοποιημένος) ψυχοθεραπευτής! Και με βάση το παραπάνω γνωμικό (για τον άνθρωπο που έχει ένα σφυρί, κάθε πρόβλημα μοιάζει σαν ένα καρφί), θα θέλαμε να σημειώσουμε την άποψή μας πάνω στο θέμα. Θεωρούμε σημαντικό λοιπόν να υπάρχει μία ευελιξία στον θεραπευτή και μια πλούσια θεραπευτρική φαρέτρα, ώστε να μπορεί να εξατομικεύει τη θεραπεία για τον κάθε θεραπευόμενο, και να μην έχει μία λύση “κονσέρβα” για όλους. Η άποψή μας είναι πως ένας ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής είναι ο καταλληλότερος, δηλαδή έχει τη δυνατότητα να διαγνώσει και να θεραπεύσει ένα φάσμα καταστάσεων και διαταραχών (από τις πιο ήπιες έως τις πιο βαριές) με διάφορα θεραπευτικά εργαλεία που έχει στη διάθεσή του. Επίσης, ένας ψυχίατρος μπορεί να κάνει διάγνωση, ώστε να ξέρετε τι αντιμετωπίζετε, και να σας συμβουλέψει για την βέλτιστη θεραπεία, πράγματα που δεν μπορεί να κάνει ένας ψυχολόγος.
Λόγω προκαταλήψεων και ταμπού, οι άνθρωποι συχνά καταλήγουν σε ακατάλληλους “θεραπευτές” και ταλαιπωρούνται για χρόνια, ενώ με τις κατάλληλες παρεμβάσεις (ψυχοθεραπευτικές ή/και φαρμακευτικές) μπορούν να δοθούν λύσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα. Όπως εξηγήσαμε παραπάνω, το κοινό λανθασμένα ταυτίζει τον “ψυχολόγο” με τον “ψυχοθεραπευτή”, και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε θεραπευτικά λανθασμένες επιλογές.
Ποια μέθοδο ψυχοθεραπείας να επιλέξω;
Υπάρχουν πάρα πολλές μορφές ψυχοθεραπείας, είναι δύσκολο να γνωρίζετε ποιο θεραπευτικό σύστημα (ποια συγκεκριμένη κατεύθυνση/τεχνική/μέθοδος) θα σας ταιριάξει καλύτερα.
Ονομαστικά αναφέρουμε ορισμένες: Συστημική Θεραπεία, Ψυχανάλυση, Συμπεριφορική – Γνωσιακή Θεραπεία, Ανθρωπιστική Σχολή, Προσωποκεντρική Θεραπεία, Gestalt, Σωματική Ψυχοθεραπεία, ψυχοθεραπεία μέσω τέχνης, Δραματοθεραπεία, Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, Γιουνγκιανή – Αναλυτική Ψυχοθεραπεία, Γνωστική Αναλυτική ψυχοθεραπεία, Ψυχοθεραπεία με επίκεντρο την εύρεση λύσεων και Συμβουλευτική, Διαπροσωπική Ψυχοθεραπεία.
Θα συστήναμε γενικά να προτιμήσετε τη Συστημική (Συνθετική) Ψυχοθεραπεία, τη Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία (ΓΑΨ) και Gestalt, και να αποφύγετε την Ψυχανάλυση (αβέβαια μακροπρόθεσμη, ιδιαίτερα χρονοβόρα και κοστοβόρα) . Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι χρήσιμη για την αντιμετώπιση φοβιών και ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, όταν αυτές έχουν επιφανειακές ρίζες/αιτίες.
Υπάρχουν άλλες τεχνικές και λύσεις;
Υπάρχουν πάρα πολλές θεραπευτικές τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιηθούν επικουρικά και να είναι ιδιαίτερα χρήσιμες, αναλόγως το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο κάθε άνθρωπος, όπως για παράδειγμα EMDR (για την αποτελεσματική επεξεργασία ψυχολογικών τραυμάτων), το EFT (για την συναισθηματική επαφή ζευγαριών), το NLP (νευρογλωσσικός προγραμματισμός) για την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, το Life Coaching για την αυτοπεποίθηση και τη λήψη αποφάσεων ζωής, κα. Παρομοίως και άλλα θεραπευτικά συστήματα (όπως η ομοιοπαθητική και ο βελονισμός) μπορούν να είναι πολύτιμα για την αντιμετώπιση θεμάτων ψυχικής υγείας (για παράδειγμα: κατάθλιψη, άγχος, πένθος, βουλιμία, κα).
