Αρκετοί από εμάς γνωρίζουμε αυτό το συναίσθημα: να κοιτάζουμε μια οθόνη και να μην μπορούμε να σταματήσουμε. Εάν περνάτε τόσο πολύ χρόνο στο διαδίκτυο -είτε στο κινητό, είτε στον υπολογιστή, είτε μια πλατφόρμα παιχνιδιών ή μια άλλη συσκευή- που επηρεάζει αρνητικά την υγεία, τη δουλειά, τα οικονομικά ή τις σχέσεις σας, θα μπορούσε αυτό να θεωρηθεί εθισμός;
Οι ειδικοί συζητούν αν μπορεί κανείς να εθιστεί στο διαδίκτυο με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να εθιστεί σε ουσίες. Ο ίδιος ο όρος – εθισμός στο διαδίκτυο ή διαταραχή εθισμού στο διαδίκτυο – είναι αμφιλεγόμενος και δεν περιλαμβάνεται επί του παρόντος στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, Πέμπτη Έκδοση (DSM-5) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, το οποίο είναι ο οδηγός που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες για τη διάγνωση καταστάσεων ψυχικής υγείας. Παρόλα αυτά, παρότι μπορεί να είναι δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ του εθισμού και της προβληματικής χρήσης του διαδικτύου, ο καταναγκασμός να είσαι στο διαδίκτυο γίνεται όλο και περισσότερο μια αναγνωρισμένη ανησυχία.
Το 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) πρόσθεσε στη 11η έκδοση της Διεθνούς Ταξινόμησης των Ασθενειών (ICD) τη διαταραχή τυχερών παιχνιδιών, η οποία περιλαμβάνει ψηφιακά παιχνίδια ή βιντεοπαιχνίδια. Αυτή η διαταραχή χαρακτηρίζεται από μειωμένο έλεγχο στο πόση ώρα παίζουμε, αυξημένη προτεραιότητα που δίνεται στα παιχνίδια σε βάρος άλλων δραστηριοτήτων και να μην μπορούμε να σταματήσουμε παρά την εμφάνιση αρνητικών συνεπειών.
Ενώ δεν είναι σαφές αν ο «εθισμός στο διαδίκτυο» θεωρείται διαταραχή ψυχικής υγείας, η υπερβολική χρήση του διαδικτύου μπορεί να προκαλέσει ανθυγιεινές συμπεριφορές παρόμοιες με τους αναγνωρισμένους εθισμούς. Εάν ανησυχείτε για την αλόγιστη χρήση του διαδικτύου, παρακολουθήστε τα σημάδια και εξετάστε τρόπους διαχείρισης της διαδικτυακής σας δραστηριότητας.
Σημάδια και συμπτώματα υπερβολικής χρήσης του Διαδικτύου
Η ανθυγιεινή χρήση του διαδικτύου μπορεί να έχει ανησυχητικές επιπτώσεις, παρόμοιες με εκείνες της κατάχρησης ουσιών ή του εθισμού στα τυχερά παιχνίδια. Έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2012, για παράδειγμα, σημείωσε ότι «καταστρέφει ζωές προκαλώντας νευρολογικές επιπλοκές, ψυχολογικές διαταραχές και κοινωνικά προβλήματα».
Οι άνθρωποι μπορεί να περνούν υπερβολικά μεγάλο χρονικό διάστημα ασχολούμενοι με τις ακόλουθες δραστηριότητες στο διαδίκτυο όπως:
- Παιχνίδια
- Τυχερά παιχνίδια
- Συναλλαγές μετοχών
- Αγορές
- Ιστότοπους γνωριμιών
- Διαδικτυακό σεξ ή πορνογραφία
- Μέσα κοινωνικής δικτύωσης
- Αναζήτηση πληροφοριών
Πολλές από αυτές τις δραστηριότητες μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες, όπως προβλήματα στις σχέσεις σας ή οικονομικές συνέπειες, αν τις κάνετε σε υπερβολικό βαθμό.
Τα σωματικά συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Πόνο στην πλάτη
- Σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα
- Αϋπνία
- Πόνος στον αυχένα
- Πονοκέφαλοι γενικά
- Κακή προσωπική υγιεινή
- Προβλήματα όρασης
- Αύξηση ή απώλεια βάρους
Τα συναισθηματικά ή συμπεριφορικά συμπτώματα μπορεί να είναι τα εξής:
- Αδυναμία ιεράρχησης προτεραιοτήτων ή τήρησης προγράμματος
- Αποφυγή της εργασίας και αρνητικές επιπτώσεις στη σχολική ή εργασιακή σας απόδοση
- Απομόνωση και μειωμένη συμμετοχή με την οικογένεια ή τους φίλους σας
- Εναλλαγές της διάθεσης ή αισθήματα άγχους, διέγερσης, κατάθλιψης ή ενοχής.
- Απώλεια ύπνου και αίσθημα απάθειας
- Ενασχόληση με την παρουσία στο διαδίκτυο, ακόμη και όταν είστε εκτός σύνδεσης
- Λήψη μέτρων για να αποκρύψετε την έκταση της χρήσης του υπολογιστή ή του διαδικτύου ή ψέματα σχετικά με το χρόνο που περνάτε στη συσκευή σας.
Συμπτώματα στέρησης
Όπως και οι εθιστικές συμπεριφορές, η υπερβολική χρήση του διαδικτύου έχει αποδειχθεί ότι απελευθερώνει ντοπαμίνη στον εγκέφαλο. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι αισθάνονται ουσιαστικά «φτιαγμένοι» όταν ασχολούνται με το αυτό- αλλά επίσης σημαίνει ότι μπορούν να αισθανθούν «συμπτώματα στέρησης» όταν είναι εκτός σύνδεσης.
Όταν τα άτομα που κάνουν υπερβολική χρήση του διαδικτύου σταματήσουν να ασχολούνται με το αυτό, μπορεί αρχικά να νιώσουν κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, άγχος ή να εμφανίσουν άλλα ψυχολογικά συμπτώματα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια περίπτωση 25χρονου άνδρα που εμφάνισε ψυχωσικό επεισόδιο μετά τη διακοπή ενός διαδικτυακού παιχνιδιού που έπαιζε για τουλάχιστον οκτώ ώρες την ημέρα επί δύο χρόνια.
Αιτίες και παράγοντες κινδύνου της υπερβολικής χρήσης του Διαδικτύου
Τι είναι αυτό που οδηγεί στην υπερβολική χρήση του διαδικτύου και γιατί κάποιοι άνθρωποι έχουν πρόβλημα ενώ άλλοι όχι; Θα μπορούσε να είναι επειδή το διαδίκτυο είναι προσβάσιμο, παρέχει κάποιο μέτρο ελέγχου στους χρήστες και συχνά αφήνει στους επισκέπτες ένα «έντονο» συναίσθημα ή μια αίσθηση ενθουσιασμού που τους τραβάει συνεχώς πίσω. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων καθιστά δύσκολο για ορισμένους ανθρώπους να περιορίσουν το χρόνο τους στο διαδίκτυο.
Θεωρείται ότι η συμπεριφορά που μοιάζει με εθισμό στο διαδίκτυο είναι παρόμοια με τις διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων και τον εθισμό στα τυχερά παιχνίδια.
Μια μετα-ανάλυση ερευνών υπέδειξε μια συσχέτιση μεταξύ αυτού που οι συγγραφείς της μελέτης περιγράφουν ως «εθισμό στο διαδίκτυο» και της κατάθλιψης, του άγχους, της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD) και της προβληματικής χρήσης αλκοόλ.
Οι ερευνητές σημειώνουν επίσης ότι υπάρχουν ολοένα και περισσότερες ενδείξεις για γενετική προδιάθεση σε εθιστικές συμπεριφορές.
Πώς διαγιγνώσκεται αυτή η κατάσταση;
Όπως προαναφέρθηκε, ο εθισμός στο διαδίκτυο δεν αποτελεί επίσημη διάγνωση στο πρότυπο DSM-5. Αλλά έχουν δημιουργηθεί διάφορα ερωτηματολόγια για να διαπιστωθεί αν η χρήση του διαδικτύου σας είναι ανθυγιεινή. Ορισμένες από τις ερωτήσεις περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
- Σας απασχολεί η χρήση του διαδικτύου;
- Δεν μπορείτε να αντισταθείτε στην επιθυμία σας να το χρησιμοποιήσετε;
- Πρέπει να χρησιμοποιείτε το ιντενερτ για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα προκειμένου να νιώσετε ικανοποίηση; Και αυξάνεται σταδιακά;
- Προσπαθείτε ξανά και ξανά να μειώσετε τον χρόνο σας, αλλά αποτυγχάνετε;
- Όταν δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το διαδίκτυο, βρίσκεστε σε κακή διάθεση, αγχωμένος ή ευερέθιστος;
- Μένετε στο διαδίκτυο για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα από ό,τι σκοπεύετε;
- Έχετε κρύψει από τους άλλους τον χρόνο που περνάτε στο διαδίκτυο;
- Έχετε προβλήματα με την απόδοση στο σχολείο ή στην εργασία σας λόγω της χρήσης του;
- Έχει δημιουργήσει η χρήση του διαδικτύου προβλήματα στις σχέσεις σας με την οικογένεια ή τους φίλους σας;
Επιλογές θεραπείας
Αντί να καταργήσετε εντελώς το διαδικτυακό χρόνο, η θεραπεία για την υπερβολική χρήση του, συνήθως περιλαμβάνει την εκμάθηση να θέτετε όρια και τη μείωσή του σε φυσιολογικά πλαίσια που σας επιτρέπουν να λειτουργείτε και να διατηρείτε τις προσωπικές σας σχέσεις. Έρευνες έχουν δείξει ότι ένας συνδυασμός θεραπείας, άσκησης και ενδεχομένως φαρμακευτικής αγωγής μπορεί να είναι αποτελεσματικός στη μείωση και τον έλεγχο του χρόνου που αφιερώνεται στο διαδίκτυο.
Η θεραπεία συνήθως απαιτεί τη συμβολή ενός θεραπευτή που μπορεί να σας βοηθήσει να χρησιμοποιήσετε ξανά το διαδίκτυο με υγιή τρόπο.
Σε μια μελέτη με 128 συμμετέχοντες, μια συγκεκριμένη μορφή γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας – η οποία στοχεύει στην αλλαγή των αρνητικών, επιβλαβών μοτίβων σκέψης – αποδείχθηκε κατά 95% αποτελεσματική σε διάστημα 12 εβδομάδων θεραπείας.
Εάν η υπερβολική χρήση του διαδικτύου περιπλέκεται και από διαταραχή τυχερών παιχνιδιών ή κατάχρηση ουσιών, μπορεί να χρειαστείτε ένα εντατικό πρόγραμμα θεραπείας ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και ένα πρόγραμμα θεραπείας ενδονοσοκομειακής περίθαλψης.
Φαρμακευτική αγωγή
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αλόγιστη χρήση του διαδικτύου μπορεί να συνδέεται με διαταραχές της διάθεσης, όπως το άγχος και η κατάθλιψη – και δεν είναι σαφές τι προκαλεί το άλλο. Αν και χρειάζονται περισσότερες και καλύτερες έρευνες, φαίνεται ότι τα φάρμακα για τη θεραπεία αυτών των διαταραχών, όπως τα αντικαταθλιπτικά, μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα. Παραδείγματα αντικαταθλιπτικών για το σκοπό αυτό περιλαμβάνουν:
- Εσκιταλοπράμη (Lexapro)
- Βουπροπιόνη (Wellbutrin)
Συζητήστε με το γιατρό σας για τους κινδύνους και τα οφέλη μιας τέτοιας θεραπείας για να διαπιστώσετε αν αυτή μπορεί να σας βοηθήσει.
Εναλλακτικές και συμπληρωματικές θεραπείες
Μελέτες δείχνουν ότι η σωματική άσκηση μπορεί να είναι μια αποτελεσματική θεραπεία. Μια μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε το 2020 σημείωσε ότι οι αθλητικές παρεμβάσεις μπορούν «να μειώσουν σημαντικά τον εθισμό στο διαδίκτυο».
Πρόληψη
Η λήψη μέτρων για τη διαχείριση της χρήσης του διαδικτύου μπορεί να σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε ένα πρόβλημα πριν αυτό ξεφύγει από τον έλεγχο σας. Μπορείτε να δοκιμάσετε τα εξής:
- Κάντε διαλείμματα – για παράδειγμα, για κάθε 45 λεπτά που είστε συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο, βγείτε εκτός σύνδεσης για 15 λεπτά.
- Στον ελεύθερο χρόνο σας, ασχοληθείτε με δραστηριότητες που είναι σωματικά έντονες ή απαιτούν αρκετή συγκέντρωση για να σας αποσπάσουν την προσοχή από το να σκέφτεστε το ίντερνετ.
- Κρατήστε το smartphone ή το tablet σας στο σπίτι όταν βγαίνετε.
- Καταγράψτε κάθε χρήση του διαδικτύου που δεν σχετίζεται με το σχολείο ή τη δουλειά και δείτε αν παρατηρείτε μοτίβα. Μπαίνετε στο διαδίκτυο για να ανακουφιστείτε από την πλήξη ή από το αίσθημα μοναξιάς;
- Κάντε μια λίστα με πράγματα που σας ευχαριστούν (ή που πρέπει να κάνετε) και δεν περιλαμβάνουν την παρουσία σας στο διαδίκτυο. Όταν μπαίνετε στον πειρασμό να συνδεθείτε, επιλέξτε αντ’ αυτού μια δραστηριότητα από τη λίστα σας.
Επιπλοκές
Η προβληματική χρήση του διαδικτύου μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις, όπως προβλήματα στις σχέσεις ή οικονομικές συνέπειες.
Όπως προαναφέρθηκε, μια μετα-ανάλυση ερευνών δείχνει ότι τα άτομα που ασχολούνται με το διαδίκτυο και παρουσιάζουν σημάδια «εθισμού στο διαδίκτυο» διατρέχουν επίσης μεγαλύτερο κίνδυνο για τις ακόλουθες ανησυχίες ψυχικής υγείας:
- Κατάθλιψη
- Άγχος
- ΔΕΠΥ
- Προβληματική χρήση αλκοόλ
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2020 διαπίστωσε ότι οι πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης εντός έξι μηνών για τους νεαρούς ενήλικες που χρησιμοποιούσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για περισσότερα από 300 λεπτά την ημέρα ήταν 2,8 φορές μεγαλύτερες από εκείνους που το χρησιμοποιούσαν λιγότερο από 120 λεπτά την ημέρα.
Έρευνα και στατιστικά στοιχεία: Πόσο συχνή είναι η υπερβολική χρήση του Διαδικτύου;
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 έδειξε ότι το 31% των Αμερικανών ισχυρίζεται ότι είναι «σχεδόν συνεχώς» στο διαδίκτυο λόγω της αυξημένης χρήσης των smartphone και μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2010 διαπίστωσε ότι το 8,2% των Αμερικανών μπορεί να υποφέρει από αυτό που οι συγγραφείς της μελέτης αποκαλούν «εθισμό στο διαδίκτυο» ή υπερβολική χρήση του διαδικτύου.
