Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) είναι μια ψυχική πάθηση που προκαλεί ανεπιθύμητες και παρεμβατικές σκέψεις ή εικόνες (εμμονές) και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και ενέργειες (καταναγκασμοί). Οι εμμονές προκαλούν σημαντικό άγχος και δυσφορία, ωθώντας τα άτομα με OCD να εκτελούν επαναλαμβανόμενες, τελετουργικές ενέργειες για προσωρινή ανακούφιση.
Πολλοί άνθρωποι έχουν περιστασιακές εμμονές ή καταναγκαστικές συμπεριφορές, αλλά στην περίπτωση του OCD, οι σκέψεις και οι συμπεριφορές είναι χρονοβόρες και επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργία. Υπολογίζεται ότι το 2-3% των ανθρώπων στις Η.Π.Α. ζουν με την διαταραχή, η οποία συχνά αρχίζει στην παιδική ηλικία, την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή.
Η ακριβής αιτία του είναι άγνωστη, αλλά η έρευνα δείχνει ότι παίζει ρόλο ένας συνδυασμός γενετικών, νευρολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Οι θεραπευτικές επιλογές του, συνήθως περιλαμβάνουν ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή για να βοηθήσουν στη διαχείριση των συμπτωμάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής σας.
Τύποι OCD
Υπάρχουν πολλοί υπότυποι της διαταραχής—και τα συμπτώματα μπορεί να εκδηλωθούν με διαφορετικούς τρόπους. Ωστόσο, το OCD εμπίπτει κυρίως σε τέσσερις κατηγορίες: μικροβιοφοβία, συνεχής έλεγχος, συμμετρία/τάξη και παρεμβατικές/ταμπού σκέψεις. Εάν έχετε OCD, είναι σύνηθες να έχετε συμπτώματα που εμπίπτουν σε περισσότερους από αυτούς τους υποτύπους.
Μικροβιοφοβία
Με τη μικροβιοφοβία, μπορεί να έχετε έναν συντριπτικό φόβο για μικρόβια ή να τυχόν αρρώστιες που μπορεί να σας προσβάλλουν αντικείμενα ή άνθρωποι. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολικό πλύσιμο των χεριών ή στην αποφυγή της επαφής πραγμάτων που νομίζετε ότι μπορεί να είναι μολυσμένα. Επίσης, είναι πιθανό να ανησυχείτε υπερβολικά για τα συστατικά των οικιακών καθαριστικών ή να αλλάζετε συχνά ρούχα κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Ωστόσο, ο φόβος για συναισθηματική μόλυνση μπορεί, επίσης, να συμβεί και να σας κάνει να αποφεύγετε ορισμένους ανθρώπους, τόπους ή καταστάσεις που θεωρείτε τρομακτικές ή βρώμικες.
Καταναγκαστικός έλεγχος
Ο ψυχαναγκαστικός έλεγχος πηγάζει από τον φόβο βλάβης ή κινδύνου για τον εαυτό σας ή άλλους ανθρώπους. Με αυτόν τον υποτύπο OCD, μπορεί να βρεθείτε να ελέγχετε επανειλημμένα για να βεβαιωθείτε ότι η πόρτα είναι κλειδωμένη, οι συσκευές είναι απενεργοποιημένες και τα φρένα του αυτοκινήτου λειτουργούν. Μερικές φορές μπορεί να χρειάζεστε συνεχή διαβεβαίωση από αλλά άτομα ότι δεν έχετε κάνει κακό σε άλλους ή κάποιο λάθος.
OCD Συμμετρίας και Τάξης
Οι εμμονές με τη συμμετρία και τάξη προέρχονται από την ανάγκη τα πράγματα γύρω σας να είναι τέλεια ευθυγραμμισμένα, οργανωμένα ή συμμετρικά. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να επιδιώκετε την τελειομανία και να αφιερώνετε πολύ χρόνο στην αναδιάταξη και την ευθυγράμμιση των αντικειμένων στο σπίτι ή τη δουλειά μέχρι να είναι «ακριβώς στο σωστό σημείο».
Επίσης, είναι συνηθισμένο να εκτελείτε εργασίες με συγκεκριμένη σειρά ή να χτυπάτε αντικείμενα για έναν ορισμένες φορές. Με αυτόν τον τύπο OCD, μπορεί να έχετε έντονο άγχος ή προληπτικές πεποιθήσεις ότι κάτι φοβερό θα συμβεί αν τα αντικείμενα δεν είναι τέλεια ισορροπημένα.
Παρεμβατικές/Ταμπού Σκέψεις OCD
Οι OCD παρεμβατικές και ταμπού σκέψεις συχνά επικεντρώνονται σε θέματα βίας, σεξ ή θρησκείας. Για παράδειγμα, μπορεί να έχετε γραφικές ψυχικές εικόνες βίας ή σεξουαλικών πράξεων που είναι ενοχλητικές. Μπορεί να παρατηρήσετε ότι αναστοχάζεστε την θρησκευτική ταυτότητα ή τον σεξουαλικό σας προσανατολισμό.
Οι παρεμβατικές και ταμπού σκέψεις μπορεί να προκαλέσουν ενοχές, ντροπή και άγχος και να σας οδηγήσουν να κάνετε ψυχαναγκαστικές τελετουργίες για να ηρεμήσετε τα συναισθήματά σας, όπως η συνεχής προσευχή, το χτύπημα ή το να λέτε συγκεκριμένες φράσεις για να «ακυρώσετε» τις αρνητικές σκέψεις.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα του OCD χωρίζονται σε δύο ομάδες: τις εμμονές και τους καταναγκασμούς. Ενώ μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν μόνο εμμονές ή ψυχαναγκασμούς, τα περισσότερα άτομα με OCD αντιμετωπίζουν και τα δύο. Μαζί με τα συμπτώματα αυτά, τα άτομα με OCD μπορεί να αποφεύγουν μέρη, άτομα ή καταστάσεις που πυροδοτούν τις αντιδράσεις αυτές.
Εμμονές
Οι εμμονές είναι επίμονες και συχνά παράλογες σκέψεις, παρορμήσεις ή νοητικές εικόνες που προκαλούν σημαντική δυσφορία και άγχος. Παραδείγματα εμμονών περιλαμβάνουν:
- Φόβος μικροβίων ή μόλυνσης
- Ανησυχία για βλάβη ή κίνδυνο για τον εαυτό σας ή άλλους
- Ανάγκη για συνεχή επιβεβαίωση
- Ανεπιθύμητες και δυσάρεστες σκέψεις ή εικόνες σχετικά με το σεξ, τη θρησκεία ή τη βία
Καταναγκασμοί
Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις που εκτελούν οι άνθρωποι με OCD για να μειώσουν το άγχος, τη δυσφορία ή την πρόληψη ενός φοβερού γεγονότος ή κατάστασης που πυροδοτούν τις εμμονές τους. Οι καταναγκασμοί δεν είναι πάντα ξεκάθαρα υπερβολικοί ή συνδεδεμένοι με αυτό που προσπαθούν να αποτρέψουν ή να εξουδετερώσουν.
Παραδείγματα καταναγκασμών περιλαμβάνουν:
- Υπερβολικό καθάρισμα ή πλύσιμο
- Επαναλαμβανόμενος έλεγχος κλειδαριών, συσκευών και άλλων αντικειμένων για να διασφαλίσετε ότι είναι ασφαλή ή απενεργοποιημένα
- Συνεχής τακτοποίηση και οργάνωση αντικειμένων με συγκεκριμένο τρόπο ή σύμφωνα με ένα αυστηρό μοτίβο
- Επανάληψη φράσεων, μέτρημα, χτύπημα, άγγιγμα ή σιωπηλή προσευχή
Αιτίες
Δεν είναι πλήρως κατανοητή η αιτία για το OCD, αλλά η έρευνα δείχνει ότι είναι ένας συνδυασμός πολλών παραγόντων που παίζουν ρόλο. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να περιλαμβάνουν:
Γενετική: Το OCD συχνά κληρονομείται στις οικογένειες, και η ύπαρξη ενός γονέα, αδερφού ή παιδιού με OCD αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης των συμπτωμάτων. Η έρευνα υποδηλώνει ότι οι γονίδια παίζουν μεγαλύτερο ρόλο όταν τα συμπτώματα της OCD αρχίζουν στην παιδική ηλικία.
Δομή του εγκεφάλου: Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει ότι τα άτομα με OCD έχουν διαφορές στη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου τους, ιδίως στις περιοχές του εγκεφάλου που ρυθμίζουν τα συναισθήματα, τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη λήψη αποφάσεων.
Γεγονότα της ζωής: Στρεσογόνα γεγονότα και τραυματικές εμπειρίες—όπως ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα ή η εμπειρία κακοποίησης—μπορεί να πυροδοτήσουν συμπτώματα του OCD σε ορισμένους ανθρώπους. Η έρευνα δείχνει ότι αυτό είναι πιο κοινό στις γυναίκες.
Συννοσηρότητες: Τα άτομα με προϋπάρχουσες διαταραχές άγχους ή διάθεσης, και εκείνα με ιστορικό ορισμένων λοιμώξεων (π.χ. στρεπτοκοκκική λοίμωξη), έχουν αυξημένο κίνδυνο OCD.
Διάγνωση
Το πρώτο βήμα για τη διάγνωση του OCD είναι να επισκεφθείτε έναν πάροχο υγείας που έχει τις γνώσεις και τις ικανότητες για να κάνει διάγνωση της OCD, όπως ένας ψυχίατρος, ψυχολόγος ή αδειούχος επαγγελματίας ψυχικής υγείας.
Δεν υπάρχει μοναδικός τρόπος ή διαδικασία που μπορεί να διαγνώσει οριστικά το OCD, οπότε οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης συνήθως χρησιμοποιούν την επαγγελματική τους κρίση αφού μάθουν για τα συμπτώματά σας και το ιατρικό σας ιστορικό. Ορισμένοι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης μπορεί να εκτελέσουν φυσική εξέταση και να παραγγείλουν αιματολογικές ή άλλες εργαστηριακές εξετάσεις για να αποκλείσουν άλλες παθήσεις που μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα παρόμοια με την OCD.
Οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης χρησιμοποιούν τα διαγνωστικά κριτήρια της OCD που αναφέρονται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) για να κάνουν μια διάγνωση.
Τα διαγνωστικά κριτήρια για το OCD περιλαμβάνουν:
- Η παρουσία εμμονών, καταναγκασμών ή και των δύο
- Εμμονές και καταναγκασμοί που διαρκούν περισσότερο από μία ώρα την ημέρα και προκαλούν σημαντική αγωνία ή/και παρεμποδίζουν τις καθημερινές δραστηριότητες
- Συμπτώματα που δεν οφείλονται σε χρήση ουσιών, συνταγογραφούμενα φάρμακα ή υποκείμενη πάθηση υγείας.
Για να μάθουν για τα συμπτώματά σας, πόσο συχνά συμβαίνουν, πόσο έντονα μπορεί να είναι και τι τα προκαλεί, ο πάροχός υγείας σας πιθανότατα θα πραγματοποιήσει μια δομημένη κλινική συνέντευξη. Μπορεί να χρησιμοποιήσει μια τυποποιημένη κλίμακα αξιολόγησης, όπως τη Κλίμακα Ιδεοψυχαναγκαστικής Καταναγκαστικής Διαταραχής Yale-Brown (Y-BOCS), για να μετρήσει τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων σας OCD και πώς παρεμβαίνουν στη καθημερινή σας ζωή. Επίσης, ο πάροχός σας θα σας ρωτήσει για το ιατρικό,ψυχιατρικό, οικογενειακό σας ιστορικό και τη χρήση ουσιών (π.χ. φάρμακα και αλκοόλ).
Θεραπείες για OCD
Ο στόχος της θεραπείας του OCD είναι για να σας βοηθήσει να μάθετε νέους, υγιείς τρόπους να ανταποκρίνεστε στις σκέψεις σας για να εξαλείψετε και να μειώσετε τα συμπτώματα και την επίδρασή τους στη ζωή σας. Ενώ δεν υπάρχει θεραπεία για το OCD, υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες—και η έρευνα δείχνει ότι πάνω από το 50% των ανθρώπων με OCD που ακολουθούν το θεραπευτικό τους σχέδιο πετυχαίνουν ύφεση (ή, μια περίοδο κατά την οποία βιώνετε λίγα έως καθόλου συμπτώματα).Συνήθως, σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία ακολουθεί και φαρμακευτική αγωγή.
Ψυχοθεραπεία
Η ψυχοθεραπεία, ιδιαίτερα η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), είναι μια θεραπεία πρώτης γραμμής για την OCD. Η έκθεση και η πρόληψη αντίδρασης (ERP) είναι ένας συγκεκριμένος τύπος CBT που περιλαμβάνει σταδιακή έκθεση στους φόβους ή τις εμμονές σας και την εκμάθηση του πώς να αντικαθιστάτε τις καταναγκαστικές συμπεριφορές με υγιείς στρατηγικές αντιμετώπισης που μπορούν να σας βοηθήσουν να μειώσετε το άγχος.
Φάρμακα
Ο πάροχός υγείας σας μπορεί να επιλέξει να σας συνταγογραφήσει φάρμακα, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε μόνα τους είτε σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία. Οι άνθρωποι με OCD που λαμβάνουν συνταγογραφούμενα φάρμακα βιώνουν μείωση των συμπτωμάτων κατά 40-60%.
Οι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) είναι τα πιο αποτελεσματικά φάρμακα για την OCD. Οι SSRIs είναι αντικαταθλιπτικά, αλλά, επίσης, βοηθούν στη μείωση των συμπτωμάτων της OCD αυξάνοντας τα επίπεδα σεροτονίνης (μιας ορμόνης που βοηθά τον εγκέφαλό σας να ρυθμίζει τη διάθεση, τον ύπνο και άλλες λειτουργίες του σώματος) στον εγκέφαλο.
Πώς να το αποτρέψετε
Δεν υπάρχει γνωστός τρόπος για να προλάβετε την ανάπτυξη της διαταραχής, αλλά η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση των συμπτωμάτων και στην πρόληψη της επιδεινωσης τους με την πάροδο του χρόνου. Το OCD είναι μια πολύπλοκη κατάσταση, και η τήρηση του θεραπευτικού σας σχεδίου και η αναζήτηση συνεχούς υποστήριξης από επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της συχνότητας των ερεθισμάτων και των συμπτωμάτων για να βελτιώσουν τις πιθανότητες ύφεσης.
Τα στρεσογόνα γεγονότα και καταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα OCD, οπότε η εύρεση υγιών τρόπων διαχείρισης του άγχους—είτε μέσω άσκησης, διαλογισμού ή ομάδων υποστήριξης —μπορεί, επίσης, να είναι χρήσιμη. Ορισμένοι άνθρωποι βρίσκουν ότι οι τεχνικές ενσυνειδητότητας μπορούν να βοηθήσουν να βλέπετε τις εμμονικές σκέψεις σας πιο αντικειμενικά και να σας βοηθήσουν να αφήσετε πίσω τις βλαβερές σκέψεις.
Συννοσηρικές Καταστάσεις
Περίπου το 90% των ατόμων με OCD έχουν τουλάχιστον μία άλλη ψυχική πάθηση. Όταν ένα άτομο έχει μία ή περισσότερες ψυχικές διαγνώσεις ταυτόχρονα, αυτές είναι γνωστές ως συννοσηρότητες. Οι κοινές συννοσηρότητες του OCD περιλαμβάνουν:
- Αγχώδεις διαταραχές: Συνεχής και υπερβολική ανησυχία και φόβοι για διάφορα πράγματα (π.χ. κοινωνικό άγχος ή γενικευμένη αγχώδη διαταραχή).
- Μείζονα καταθλιπτική διαταραχή: Επίμονη θλίψη, απελπισία και απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες.
- Διατροφικές διαταραχές: Ανθυγιεινά πρότυπα διατροφής και ενασχόληση με την εικόνα του σώματος (π.χ. νευρική ανορεξία ή βουλιμία).
- Διπολικές διαταραχές: Ακραίες αλλαγές στη διάθεση, τη συμπεριφορά και τα επίπεδα ενέργειας.
- Διαταραχή από χρήση ουσιών: Υπερβολική χρήση ουσιών (π.χ. ναρκωτικά ή αλκοόλ).
Ζώντας με OCD
Το να ζεις με OCD μπορεί να είναι δύσκολο—μεταξύ των συντριπτικών, εμμονικών σκέψεων και των χρονοβόρων καταναγκασμών, η επίδραση της διαταραχής στη ζωή σας μπορεί να είναι καταστροφική. Ευτυχώς, με αποτελεσματικές θεραπείες και υγιείς στρατηγικές αντιμετώπισης, πολλοί άνθρωποι με την πάθηση ζουν ικανοποιητικές και παραγωγικές ζωές.
Αν έχετε διαγνωσθεί πρόσφατα με OCD ή γνωρίζετε κάποιον με την πάθηση, η εκμάθηση όσο το δυνατόν περισσότερων πληροφοριών σχετικά με την πάθηση μπορεί να σας βοηθήσει να καταλάβετε γιατί συμβαίνουν οι εμμονές και οι καταναγκασμοί και να προσφέρετε χάρη και υπομονή σε περιόδους δυσκολίας. Πολλοί άνθρωποι με την πάθηση αυτή, βρίσκουν κοινότητα και συντροφικότητα συμμετέχοντας σε ομάδες υποστήριξης . Η σύνδεση με άλλους που καταλαβαίνουν τι περνάτε μπορεί να είναι χρήσιμη, και πολλές ομάδες προσφέρουν πρακτικές συμβουλές και στρατηγικές αντιμετώπισης.
