Τι ισχύει με την ημερομηνία λήξης των φαρμάκων;

Πολλοί από εμάς έχουμε αναρωτηθεί στο παρελθόν αν τα φάρμακα μπορούν να χρησιμοποιηθούν μετά την ημερομηνία λήξης τους. Η λήψη τους μετά την αναγραφόμενη ημερομηνία ελλοχεύει κινδύνους ή απλώς δεν είναι όσο αποτελεσματικά όσο περιμένουμε;

Οι φαρμακευτικές εταιρίες είναι υποχρεωμένες να αναγράφουν την ημερομηνία λήξης πάνω σε κάθε σκεύασμα. Πριν από αυτή το φάρμακο θεωρείται αποτελεσματικό και ασφαλές, τι συμβαίνει όμως όταν αυτή παρέλθει;

Η ημερομηνία λήξης ΔΕΝ αποτελεί την ημερομηνία μετά από την οποία το φάρμακο χάνει τη δραστικότητά ή την ασφάλειά του.

Οι περισσότερες φαρμακευτικές εταιρίες ορίζουν την ημερομηνία λήξης 2-5 χρόνια μετά την παρασκευή του φαρμάκου. Καθώς, ο παρασκευαστής δεν υποχρεούται από το νόμο να δεσμευτεί για την αποτελεσματικότητα και ασφάλεια του φαρμάκου μετά την ημερομηνία που θέτει, γίνονται ελάχιστες έρευνες σχετικά με τις επιδράσεις των των φαρμάκων κατά την περίοδο αυτή.

ΔΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η δραστικότητα των φαρμάκων αρχίζει να φθίνει αμέσως μετά την παρασκευή τους. Η διαδικασία αυτή είναι σταδιακή και σε καμία περίπτωση δεν συμβαίνει άμεσα όταν παρέλθει η ημερομηνία λήξης του φαρμάκου.

Συμπεραίνουμε επομένως ότι τα ληγμένα φάρμακα δεν έχουν χάσει απαραιτήτως τη δραστικότητα και την αποτελεσματικότητά τους. Η ημερομηνία λήξης αποτελεί απλά διαβεβαίωση του παρασκευαστή ότι η δραστικότητα του φαρμάκου θα διαρκέσει τουλάχιστον μέχρι τότε. Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι, αν είναι αποθηκευμένα στις κατάλληλες συνθήκες, τα περισσότερα φάρμακα διατηρούν πάνω από το 90% της δραστικότητάς τους για τουλάχιστον 5 χρόνια μετά την ημερομηνία λήξης. Ακόμα και 10 χρόνια αργότερα, πολλά φάρμακα θα διατηρήσουν μεγάλο ποσοστό της δραστικότητάς τους.

Απόδειξη της παραπάνω υπόθεσης είναι το πρόγραμμα Shelf Life Extension Program (SLEP) το οποίο διεξήχθη για λογαριασμό του υπουργείου άμυνας των ΗΠΑ από το FDA. Ο στόχος του προγράμματος ήταν να μειωθεί το κόστος των φαρμάκων στο στρατό. Οι επιστήμονες που έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα συμπέραναν ότι στο 88% των φαρμάκων που διατηρούνται σε ιδανικές συνθήκες η ημερομηνία λήξης πρέπει να παραταθεί για τουλάχιστον 1 χρόνο. Κατά μέσο όρο, μάλιστα, η ημερομηνία λήξης μπορούσε να παραταθεί για 66 μήνες, ενώ σε ορισμένα φάρμακα μπορούσε να παραταθεί ακόμα και για 278 μήνες.

Προσφάτως, οι ερευνητές εξέτασαν δείγματα 8 διαφορετικών φαρμάκων τα οποία είχαν λήξει εδώ και 28-40 χρόνια και περιείχαν συνολικά 15 διαφορετικές δραστικές ουσίες. Οι ουσίες που εξετάστηκαν ήταν η ασπιρίνη, η αμφεταμίνη, η φενακετίνη, η μεθακουαλόνη, η κωδεΐνη, η βουταλβιτάλη, η καφεΐνη, η φαινοβαρβιτάλη, η μεπροβαμάτη, η πεντοβαρβιτάλη, η σεκοβαρβιτάλη, η υδροκωδώνη, η χλωρφενιραμίνη και η ακεταμινοφαίνη. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι 11 από τις παραπάνω ουσίες συνέχιζαν να βρίσκονται στα φάρμακα σε συγκεντρώσεις που υπερέβαιναν το 90% της αρχικής συγκέντρωσης, ποσότητα που θεωρείται επαρκής για τη δραστικότητα του φαρμάκου.

ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ

Μία ακόμα ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση που δεν επαληθεύεται είναι ότι τα ληγμένα φάρμακα είναι τοξικά. Δεν υπάρχουν αναφορές τοξικότητας από τα προϊόντα αποδόμησης των φαρμάκων μετά την ημερομηνία λήξης τους.

Σύμφωνα με το The Medical Letter (2015) η μόνη αναφορά τοξικότητας για τον άνθρωπο που προκλήθηκε από φυσική ή χημική αποδόμηση ενός φαρμακευτικού προϊόντος αφορά νεφρική βλάβη που προκλήθηκε από την τετρακυκλίνη (GW Frimpter et al, JAMA 1963; 184:111). Έκτοτε τα προϊόντα με βάση την τετρακυκλίνη έχουν τροποποιηθεί προς εξάλειψη του παραπάνω προβλήματος. Η έλλειψη δεδομένων σχετικά με την τοξικότητα άλλων φαρμάκων είναι καθησυχαστική, ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι η τοξικότητα των ληγμένων φαρμάκων δεν έχει διερευνηθεί εκτενώς.

ΦΑΡΜΑΚΑ ΣΕ ΠΟΣΙΜΗ ΜΟΡΦΗ

Τα φάρμακα που διατίθενται σε πόσιμη μοφή (σιρόπι, εναιώρημα) δεν είναι τόσο σταθερά όσο αυτά σε στερεή μορφή (χάπια, ταμπλέτες, σε σκόνη, κάψουλες).

Τα φάρμακα που προετοιμάζονται με την προσθήκη διαλύματος πριν την κατανάλωση (όπως τα εναιωρήματα των αντιβιοτικών για από του στόματος χρήση ή τα λυοφιλοποιημένα φάρμακα σε φιαλίδια για παρεντερική χρήση) είναι σχετικά ασταθή σε υγρή μορφή. Ειδικά τα εναιωρήματα είναι ιδιαιτέρως ευαίσθητα στις χαμηλές θερμοκρασίες.

Στα φάρμακα για τους οφθαλμούς, ο περιοριστικός παράγοντας δεν είναι τόσο η σταθερότητα του φαρμάκου, όσο η ικανότητα του συντηρητικού να αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό μικροβίων.

Τα ενέσιμα φάρμακα, όταν παρουσιάζουν αποχρωματισμό ή θόλωση δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται.

ΦΑΡΜΑΚΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΛΗΞΗΣ ΤΟΥΣ

Ορισμένα φάρμακα έχουν χαμηλό θεραπευτικό δείκτη και επομένως ακόμα και μικρή έκπτωση στη φαρμακολογική του δράση μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα σοβαρές επιπτώσεις για τους ασθενείς. Η ημερομηνία λήξης πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψη στα παρακάτω φάρμακα:

• Αντισπασμωδικά: Χαμηλός θεραπευτικός δείκτης
• Διλαντίνη, Φαινοβαρβιτάλη: Πολύ γρήγορη έκπτωση της δραστικότητας
• Νιτρογλυκερίνη: Πολύ γρήγορη έκπτωση της δραστικότητας
• Βαρφαρίνη: Χαμηλός θεραπευτικός δείκτης
• Προκαϊναμίδη ελεγχόμενης αποδέσμευσης: Ισχυρός αντιαρρυθμικός παράγοντας
• Θεοφυλλίνη: Πολύ γρήγορη έκπτωση της δραστικότητας
• Διγοξίνη: Χαμηλός θεραπευτικός δείκτης
• Φάρμακα του θυρεοειδούς
• Παραλδεΰδη
• Από του στόματος αντισυλληπτικά
• Επινεφρίνη: Πολύ γρήγορη έκπτωση της δραστικότητας
• Ινσουλίνη: Πολύ γρήγορη έκπτωση της δραστικότητας
• Οφθαλμικές σταγόνες: Οι οφθαλμοί είναι ευαίσθητοι στα βακτήρια που εμφανίζονται όταν περιοριστεί η δράση του συντηρητικού

Σημείωση: Τα αντιβιοτικά, ακόμα και όταν έχει περάσει η ημερομηνία λήξης τους, πρέπει να λαμβάνονται με σύνεση καθώς συμβάλουν στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας.

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ

Παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τη σταθερότητα των φαρμάκων είναι:

• Το φως (ιδιαίτερα του ήλιου)
• Το οξυγόνο
• Η υγρασία
• Οι ιδιαίτερα υψηλές ή χαμηλές θερμοκρασίες

Η σωστή αποθήκευση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διατήρηση των φαρμάκων σε καλή κατάσταση. Τα φάρμακα αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον και διασπώνται μετά από κάποιο χρόνο.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΑΒΕΤΕ ΥΠ’ΟΨΗ ΠΡΙΝ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΕΝΟΣ ΛΗΓΜΕΝΟΥ ΦΑΡΜΑΚΟΥ

• Τύπος του σκευάσματος: Τα υγρά φάρμακα είναι κατά κανόνα πιο ασταθή.
• Συσκευασία: Ελέγξτε αν το φάρμακο είναι καλά σφραγισμένο και αν το καπάκι κλείνει καλά.
• Συνθήκες αποθήκευσης: Αν έχουν διατηρηθεί σωστά, τα περισσότερα φάρμακα διατηρούν τη δραστικότητά τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
• Χρονική διάρκεια μεταξύ παρασκευής και χρήσης.
• Εμφάνιση του φαρμάκου:
  • Μην χρησιμοποιήσετε χάπια και ταμπλέτες αν:
    • Είναι εύθραυστα ή έχουν διαλυθεί
    • Έχουν αποχρωματιστεί
    • Είναι μαλακά
  • Μην χρησιμοποιήσετε εναιωρήματα αν δεν διαλύονται σωστά.
  • Μην χρησιμοποιήσετε ενέσιμα φάρμακα αν έχουν αποχρωματιστεί ή έχει σχηματιστεί ίζημα.
  • Για την ασπιρίνη, όσο πιο έντονη είναι η μυρωδιά της, τόσο λιγότερο αποτελεσματική είναι.
  • Μην λαμβάνετε ποτέ φάρμακα που δεν φαίνονται να είναι σε καλή κατάσταση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Από τα παραπάνω, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι αν η ζωή σας εξαρτάται από ένα ληγμένο φάρμακο και πρέπει να λάβετε το 100% της δραστικότητάς του, το προτιμότερο είναι να μην το χρησιμοποιήσετε.

Αν η λήψη του φαρμάκου γίνεται για ανακούφιση από ήπια συμπτώματα (για παράδειγμα η αντιμετώπιση ενός πονοκεφάλου, ενός κρυολογήματος ή μίας δυσκοιλιότητας) μπορείτε να πάρετε το φάρμακο.

Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι είναι ασφαλές να παίρνετε φάρμακα μετά την ημερομηνία λήξης τους, ανεξαρτήτως της χρονικής διάρκειας που έχει περάσει από αυτή. Εκτός από σπάνιες περιπτώσεις δεν διατρέχετε κίνδυνο από τη λήψη τους και σίγουρα δεν υπάρχει κίνδυνος δηλητηρίασης.

Βιβλιογραφία: eMedExpert

Επιμέλεια κειμένου: Α. Δημητρακόπουλος MD, PhD

Πηγή